قرآن کریم درباره مقدار دیه زن و مرد، مسلمان و غیر مسلمان ساکت است و آنچه می تواند مستند و مدرک برای تعیین اندازه دیه آنها قرار گیرد، اصول و قواعد کلی اسلامی، روایات خاص و اجماع است .

 

 

در کتاب فقهی، به استناد روایات خاص و اجماع، بر نا برابری دیه زن و مرد، مسلمان و غیر مسلمان تأکید شده است .

 

 

این دو دلیل در فصل دوم، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد ادعای ما این است که ادله ای که بر اصل تشریع دیه دلالت دارند. و نیز اصول و قواعد کلی اسلامی، بر برابری دیه زن و مرد مسلمان و غیر مسلمان دلالت می کنند، که در این فصل، به بررسی این دو دلیل می پردازیم:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بخش اول :« روایات تشریع دیه »

 

 

قرآن کریم در یک آیه بر اصل تشریع دیه دلالت دارد  ولی نسبت به مقدار آن ساکت است.  « و ما کان لمومن ان یقتل مومنا الا خطً و من قتل مومناً خطً متحریر رقبه مومنه و دیه مسلمه الی اهلهی الی ان یصد قوا فان کان من قوم عدولکم و هم مومن فتحریر رقبه مومنه وان کان من قومم بینکم و بینهم  میثق فدیه مسلمه الی اهلهن و تحریر رقبه مومنه فمن لم یجد فصیام شهرین متتابعین توبه من الله و کان الله علیماً حکیماً »

 

 

« و هیچ مومنی را نسزد که مومنی را – جز به اشتباه- بکشد . و هر کس مومنی را به اشتباه کشت. باید بنده مومنی را آزاد و به خانواده او خون بها پرداخت کند: مگر اینکه آنها گذشت کنند و اگر(مقتول) از گروهی است که دشمنان شمایند و (خود) وی مومن است، قاتل باید بنده مومنی را آزاد کند و پرداخت خون بهاء به خانواده او لازم نیست(و اگر) مقتول (از گروهی است که میان شما و میان آنان پیمانی است . باید به خانواده وی خون بهاء پرداخت نماید و بنده مومنی را آزاد کند، و هر کس (بنده ) نیافت ، باید دو ماه پیا پی – به عنوان توبه ای از جانب خدا- روزه بدارد، و خدا همواره دانای سنجیده کار است. »

 

 

این آیه گرچه از بیان مقدار دیه ساکت است. ولی هیچ گونه تفاوتی میان قتل انسان مومن و کسی که خونش احترام دارد نمی گذارد.

 

 

صاحب تفسیر المنار می گوید: در این آیه نه میزان دیه تعیین شده و نه تفاوت بین زن و مرد از لحاظ مقدار دیه ذکر شده است. البته لفظ به کار رفته در مورد مقتول به صورت مذکر«و من قتل مومنا» بطور مطلق و نکره آمده است و در اینگونه خطابات اگر لفظ مذکر هم بکار رفته باشد منظور فقط جنس مذکر نیست و مذکر و مونث را شامل می شود مگر اینکه تعریفه خاصی دلالت بر این اختصاص نماید و با توجه به آن معیین گردد که خطاب به مرد اختصاص دارد و نیز ظاهر آیه دلالت بر این دارد که آن مقدار دیه که خانواده مقتول را راضی کند کافی است .

 

 

بخش دوم: « روایات بیان و مقدار دیه»

 

 

روایاتی که در مقدار آن می باشد، بر برابری در مقدار دیه زن و مرد مسلمان و غیر مسلمان دلالت روشن دارند و در آنها تبعیض و تفاوتی دیده نمی شود این روایات را شیخ  حر آملی در ابتدای کتاب الدیات از کتاب وسائل اشیعه آورده است و تعداد این روایات چهارده  حدیث است و در میان آنها روایات معتبر نیز بسیار است. برخی از این روایات از این قرار می باشند:

 

 

 

• محمد بن یعقوب، عن علی بن ابراهیم، عن ابیه و عن محمدبن یحیی ، عن احمد بن محمد جمیعاً عن ابن محبوب ، عن عبد الرحمن بن الحجاج قال سمعت ابن ابی لیلی یقول « کانت الدیه فی الجاهلیه مئهً من الابل فاقرها رسول الله(صلی الله علیه و آله) ثم انه فرض علی اهل البقر مئتی بقره و فرض علی اهل الشاه الف شاه ثنیه و علی اهل الدهب الف دینار، وعلی اهل الورق عشره الاف درهم و علی اهل الیمین الحلل مئتی حله» ؛ عبد الرحمن بن حجاج می گوید : شنیدم که این ابی لیلی می گفت: دیه در دوران جاهلیت یکصد شتر بود رسول خدا(صلی الله علیه و آله) همان را امضاء کرد. سپس بر گاو داران ،دویست گاو، بر گوسفند داران، یکصد گوسفند و بر صاحبان طلا، هزار دینار و بر صاحبان درهم ده هزار درهم و بر مردمان یمن دویست حله(قطعه پارچه) مقرر کرد.

 

 

• محمد بن علی بن الحسین باسناده عن حماد بن عمرو و انس بن محمد عن ابیه عن جعفر بن محمد، عن آبائه فی وصیه النبی(صلی الله علیه و آله) لعلی(ع) قال: یا علی : ان عبد المطلب سن فی الجاهلیه فمن سنن اجرا ها الله له فی الاسلام الی ان قال: و سن فی القتل مئهً من الابل فاجری الله ذلک فی السلام» این روایت صحیحه است و مشایخ ثلاثه آن را نقل کرده اند.

 

 

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در سفارش خود به امام علی (ع) فرمود: ای علی، براستی که عبدالمطلب برای قتل ، یکصد شتر مقرر کرد و خداوند هم همان را دردوران اسلام جاری ساخت. (اصول و قواعد کلی اسلامی)

 

 

علاوه بر این روایات- که بر برابری دیه دلالت دارند- می توان آیات و روایاتی را نیز که بر برابری انسان ها در شخصیت و استعداد و دیگر ویژگیهای انسانی دلالت دارند- گواه و شاهد گرفت. به تعبیر دیگر می توان گفت که اصول و قواعد اولیه اسلامی نیز بر برابری دلالت می نمایند. برخی از آیات و روایات بدین شرح اند.

 

 

قرآن کریم همه آدمیان را فرزندان آدم وحوا می داند. و میان آنان در مبداء آفرینش و استعدادهای انسانی،فرقی نمی گذارد :

 

 

 

 

 

 

 

« یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلفکم من نفس وحده وخلق منها زوجها وبث منهی رجالا کثیرا و نساء و اتقوا الله  الذی ساء لون به»

 

 

« ای مردم از پروردگارتان- که شما را از (نفس واحدی) آفرید و جفتش را نیز از او آفرید و از آن دو مردان و زنان بسیاری پراکنده کرد- پروا دارید. و از خدایی که به نام او از همدیگر در خواست می کنید پروا نمایید.» و در آیه ای دیگر ، مایه برتری آدمیان را تقوا بر می شمارد :

 

 

« یا ایها الناس انا خلفنکم من ذکر وانثی و جعلنکم شعو با و قبالل تحهارفوا ان اکرمکم عند الله اتفلکم»

 

 

«ای مردم ما شما را از مرد وزن آفریدیم و شما را ملت ملت و قبیله قبیله گردانید یم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید. و حقیقت ارجمند ترین شما نزد خدا           پرهیزگار ترین شماست» و نیز می توان به این روایت ها اشاره کرد:

 

 

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود:

 

 

« ایها الناس! ان ربکم واحد. و ان اباکم واحد، کلکم لادم ، و آدم من تراب ، ان اکرمکم عند الله اتقا کم و لیس لعربی علی عجمی فضل الا بالتقوا »

 

 

« ای مردم براستی که پروردگارتان یکی است پدرتان یکی است همه شما فرزند آدم هستید و آدم از خاک است . به راستی که ارجمند ترین شما، نزد خداوند، پرهیزگار ترین شماست. هیچ عربی را بر غیر عرب برتری نیست جز به پرهیزگار ی.»

 

 

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: « الناس سواء کاسان المشط»

 

 

« مردم مانند دندانه های شانه برابرند.»

 

 

و نیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: « فالناس الیوم کلهم ابیضهم و اسودهم و قریشهم و عربیهم و عجمیهم من آدم و ان آدم(علیه السلام) خلقه الله من ملین و ان احب الناس الی الله عزوجل یوم القیامه اطوعهم له واتقا هم »

 

 

« امروز تمامی مردم در پرتو آیین اسلام سفید و سیاه، قرشی و عرب و عجم از آدم زاده شده اند و به راستی که خداوند آدم را از خاک آفرید و دوست داشتنی ترین مردم نزد خداوند عز وجل  در روز قیامت مطیع ترین و پارسا ترین آنهاست.»

 

 

 

 

 

و نیز رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: «الناس الی آدم شرع سواء »

 

 

« مردمان تا آدم همه برابرند. »